Śladami artystów muzyków związanych z Rzeszowem - Aneta Teichman

       W muzycznych wędrówkach staram się jak najczęściej podążać śladami artystów muzyków związanych na różne sposoby z Rzeszowem: urodzonych w naszym pięknym mieście, wychowanych w rzeszowskich szkołach muzycznych, którzy działają w prężnie w innych ośrodkach muzycznych w Polsce i za granicą, oraz muzyków związanych z naszym środowiskiem muzycznym.
      Dzisiaj zapraszam na spotkanie z dr Anetą Teichman, pianistką, pedagogiem, doktor nauk humanistycznych, autorką książek, prezesem Fundacji Pianistyki Polskiej, dyrektorem Ogólnopolskiego Konkursu Pianistycznego im. Adama Harasiewicza w Warszawie.

Muzyczna droga Pani rozpoczęła się w dzieciństwie w Rzeszowie.

       Naukę gry na fortepianie rozpoczęłam w wieku 5 lat a następnie kontynuowałam ją w szkole muzycznej I, a następnie II stopnia w Rzeszowie, gdzie moją nauczycielką była p. Krystyna Matheis-Domaszowska (ZSM nr 1 im. K. Szymanowskiego). Studia wyższe odbyłam w Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie prof. Jerzego Romaniuka i prof. Jerzego Marchwińskiego (kameralistyka fortepianowa). Był to okres intensywnej pracy, poszerzania repertuaru solowego i kameralnego oraz licznych występów, m.in. w Żelazowej Woli, jak i podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego „Muzyka w Kwiatach” w Powsinie, a także, oczywiście, w Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie.

Po ukończeniu studiów magisterskich doskonaliła Pani swoje umiejętności w klasie Krzysztofa Jabłońskiego, wybitnego polskiego pianisty.

      Zanim to nastąpiło odbyłam rok studiów podyplomowych pod kierunkiem profesora Andrzeja Dutkiewicza w ramach stypendium Fundacji Reginy Smendzianki. W Polsce w tamtym czasie dużo koncertował Krzysztof Jabłoński. Będąc na jednym z jego występów pomyślałam, że byłoby wspaniale poznać tajniki jego sztuki pianistycznej oraz poglądy na muzykę. Niedługo potem pojawiła się taka możliwość, ponieważ profesor objął klasę fortepianu w warszawskiej uczelni muzycznej. W październiku 2004 roku rozpoczęłam studia pod jego kierunkiem. Wspaniale wspominam ten czas, zdobyłam wtedy cenną wiedzę i poszerzyłam swój repertuar, zwłaszcza o utwory wirtuozowskie.

Jakim pedagogiem jest Krzysztof Jabłoński?

       Nieczęsto się zdarza, aby koncertujący pianista był jedocześnie dobrym pedagogiem, aczkolwiek w przypadku profesora tak właśnie jest. Tajniki sztuki pianistycznej i pedagogicznej zgłębia od lat. Dzieląc się swoją wiedzą, czerpie satysfakcję z postępów i sukcesów swoich wychowanków. Docenia aktywność, prawdziwą pasję muzyczną, pełne zaangażowanie. Gdy student ma taką postawę wówczas profesor przekazuje swoją wiedzę w możliwie najszerszym zakresie. Warto podkreślić, że jako pianista otrzymał wspaniałe dziedzictwo. Swoim Mistrzom p. Janinie Butor i prof. Andrzejowi Jasińskiemu wiele zawdzięcza. W podejściu do gry łączy ich mądrość i doświadczenie z własnym spojrzeniem i indywidualnymi poszukiwaniami artystycznymi. Jego styl jest wirtuozowski, w pewnym sensie klasyczny i niewątpliwie ewoluuje. Odnoszę wrażenie, że wybiera wyłącznie te utwory, które najbardziej go inspirują dzięki swojej głębi i nieskończonej liczbie możliwości ich interpretowania. Studia w klasie profesora Krzysztofa Jabłońskiego niewątpliwie wpłynęły na moją osobowość jako pianistki, wzbogaciły moje spojrzenie na sztukę pianistyczną o perspektywę artysty posiadającego duże doświadczenie i wspaniałe osiągnięcia.

Aneta Teichman - pianistka, pedagog, autorka książek, fot. Anita Wąsik-Płocińska

Kolejnym etapem były studia doktoranckie i współpraca z prof. Janem Ekierem

       Kiedy zakończyłam studia pianistyczne w klasie fortepianu profesora Jabłońskiego, otworzyła się przede mną możliwość rozwoju w obszarze naukowym. Stało się to trochę przypadkiem. Pewnego dnia zadzwoniła koleżanka z informacją, że warszawska uczelnia uruchamia pierwszą edycję studiów doktoranckich. Było to dla mnie interesujące i postanowiłam przystąpić do egzaminów wstępnych, przedłożyłam też wymaganą pracę pisemną, a po kilku tygodniach otrzymałam wiadomość, że zostałam przyjęta.

       Tak więc w październiku 2006 roku rozpoczęłam studia doktoranckie. Początkowo brałam pod uwagę możliwość opracowania tematu związanego z pedagogiką muzyczną, ale kiedy przyszedł czas definitywnego jego określenia, zaproponowano mi przygotowanie rozprawy doktorskiej poświęconej profesorowi Janowi Ekierowi – wybitnemu artyście i badaczowi, który położył znaczące zasługi na rzecz polskiej i światowej kultury muzycznej. Zgodziłam się oczywiście. Promotorem mojej pracy została profesor Mieczysława Demska-Trębacz. W ten sposób rozpoczęłam nowy etap życia zawodowego, który znów dał mi możliwość współpracy z najlepszymi. W 2007 roku zostałam przedstawiona profesorowi, egzaminy końcowe złożyłam i obroniłam pracę w 2009 roku, tytuł nadano mi w 2010 roku, w lutym.

Przygotowanie pracy doktorskiej o tak wybitnym artyście jak Jan Ekier to wielkie wyzwanie.

       Działalność artystyczno-naukowa profesora Jana Ekiera była wielopłaszczyznowa. Zdobył uznanie jako pianista, kompozytor, pedagog, edytor dzieł muzycznych. Z kolei jej długoletniość przyniosła ogromną liczbę osiągnięć. Praca doktorska objęła opis życia profesora, a także przedstawiła jego sylwetkę jako pianisty i pedagoga. Przybliżyła jego refleksje o muzyce Fryderyka Chopina, przekazała część informacji na temat monumentalnego przedsięwzięcia artystyczno-naukowego Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina, które zainicjował w 1946 roku. Temat ten nie został jednak wyczerpany, dość szybko zorientowałam się, że podjęcie go wymaga odrębnych, poważnych i długoletnich studiów. Postanowiłam pomyśleć o tym perspektywicznie, tym bardziej, że dla profesora było to bardzo ważne. W 2010 roku uroczyście obchodzono 200. rocznicę urodzin Fryderyka Chopina. Z tej okazji zaprezentowano komplet Wydania – 37 tomów. Było to wielkie wydarzenie.

Niedługo później, w 2013 roku miał miejsce wspaniały jubileusz 100-lecia urodzin profesora Jana Ekiera…

       Tak, uroczystości planowano od dłuższego czasu. Otrzymałam wtedy propozycję wydania dysertacji doktorskiej. Przyjmując ją wiedziałam, że przygotowanie monografii będzie wymagało dużego zaangażowania, ponieważ postanowiłam poszerzyć zakres doktoratu o szereg nowych materiałów i informacji, które zgromadziłam już po zakończenia nad nim pracy oraz opisać działalność kompozytorską profesora. Monografia „Jan Ekier” ukazała się nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego oraz Fundacji Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina, w dwu językach i została zaprezentowana podczas uroczystości jubileuszowych w Narodowym Instytucie Fryderyka Chopina w Warszawie oraz w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie. Przedmowę napisał profesor Mieczysław Tomaszewski za co jestem głęboko wdzięczna.

       Profesor Jan Ekier poświęcił swoje życie Chopinowi, jego muzykę uważał za najpiękniejszą i najdogłębniej wpływającą na ludzką duszę. Był z natury, lub może raczej z wyboru, powściągliwy, niechętnie ujawniał swoje głębsze osobiste przemyślenia. Raz tylko w 1949 roku w pamiętnym artykule pt. „Czym jest dla mnie Chopin?” podzielił się swoimi przemyśleniami. Podkreślił, że twórczość Fryderyka Chopina wpłynęła na jego życie i światopogląd. Dostarczyła mu inspiracji, zachwyciła bogactwem wyrazu i treści artystycznych. Warto zwrócić uwagę na to, że początkowy okres życia Jana Ekiera wypełniony intensywną nauką, gromadzeniem doświadczenia z zakresu pianistyki i kompozycji nie zapowiadał, że jego życie stanie się wkrótce chopinocentryczne. Chociaż wykonywał wtedy utwory Chopina, uczestniczył w koncertach w wykonaniu najlepszych interpretatorów, to zmiana w jego podejściu nastąpiła dopiero w kolejnych latach.

       Praca artystyczno-naukowa profesora na rzecz Chopinowskiego dziedzictwa była długoletnia i zaowocowała osiągnięciami unikatowymi w skali świata, mają one doniosły wpływ na obszar praktyki – chopinistykę, jak i nauki – chopinologię. Wydanie Narodowe Dzieł Fryderyka Chopina zapisało się na kartach polskiej i światowej historii kultury muzycznej jako prawdopodobnie najdoskonalsze opracowanie dzieł kompozytora. Na taką ocenę złożyło się wiele czynników, spośród których należy wymienić oparcie prac nad tekstem nutowym na najszerszym zbiorze materiałów źródłowych, wykorzystanie nowoczesnej metody naukowej, ale przede wszystkim decyzje podejmowane przez redaktora naczelnego Wydania. Profesor Jan Ekier to jeden z najwybitniejszych edytorów dzieł Fryderyka Chopina. Wydanie Narodowe to także opus magnum Jego życia. Warto podkreślić, że przez ponad sześćdziesiąt lat był zaangażowany w realizację tego ważnego przedsięwzięcia, nigdy się nie wycofał, choć na pewne kompromisy czasami musiał pójść, jak chociażby w kwestii zaakceptowania publikacji komentarzy w wersji skróconej, mającej formę wkładki do każdego tomu, i mimo że nie było to jego planem, wyraził na to zgodę. Intencję Chopina uważał za najważniejszą, wyrazem tego jest m.in. przedstawienie jego twórczości w ramach serii A i B. Wydanie zaprezentowane podczas 200. rocznicy urodzin Fryderyka Chopina stało się jedną z wizytówek polskiej kultury muzycznej. W świecie znane jest jako Ekier Edition.

Jaki był styl pracy profesora Jana Ekiera?

        Profesor hołdował wnikliwości, odpowiedzialności, był bardzo wymagający, wskazywał, aby sięgać wysoko, nie zadowalać się powierzchownym wnioskiem czy wiedzą ogólną. Zalecał, aby każdy problem badać wielostronnie. W książce starałam się uchwycić charakterystyczne cechy jego osobowości oraz, rzecz jasna, przekazać jak najwięcej szczegółów biograficznych. Lata wypełnione intensywnym kontaktem z profesorem, który opowiadał mi o swoim życiu, podejmowanych decyzjach, wyzwaniach, którym musiał sprostać, dzielił się swoją wiedzą i udostępniał świadectwa przeszłości, nierzadko unikatowe wręcz dokumenty, były dla mnie bardzo cenne, były inspiracją oraz nauką. Pod kierunkiem profesora, którego uważałam za swojego mentora, kształtowałam swój światopogląd artystyczny i rozwijałam warsztat badawczy. Wiele się wtedy od niego nauczyłam. Współpraca ta trwała jeszcze po zakończeniu mojej pracy nad dysertacją, jako że w planach była wspomniana wyżej monografia poświęcona Wydaniu Narodowemu. Pamiętam, że kiedy poprosiłam o dedykację w pierwszym, pamiętnym tomie Ballad, wpisał: „P. Anecie Teichman – mojemu biografowi”, co wiele dla mnie znaczy.

Pod Pani redakcją ukazała się druga książka o Janie Ekierze, a teraz możemy polecić uwadze czytelników nową Pani książkę, poświęconą wychowankowi prof. Ekiera – Piotrowi Palecznemu.

       „Pedagogika Jana Ekiera. Refleksje i interpretacje” została w 2014 roku wydana nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. Książka ta, której przygotowanie zaproponowała mi profesor Alicja Paleta-Bugaj, miała za cel nawiązać do powziętego przez profesora Ekiera wiele lat wcześniej zamiaru przygotowania szerszej pracy dotyczącej dwu ważnych z jego punktu widzenia zagadnień: naturalności i piękna w grze na fortepianie. Wskutek ogromnej ilości zobowiązań artystycznych planu tego nie udało się zrealizować, ale pozostała koncepcja, wypowiedzi profesora i zapiski jego studentów. Materiały te zebrane i przedstawione w formie syntetycznego opracowania przybliżają poglądy profesora Jana Ekiera, uwydatniają jego wiedzę i doświadczenie.

        Pozostając w kręgu pracy artystyczno-naukowej profesora pogłębiałam swoją wiedzę o edytorstwie muzycznym, zwłaszcza Chopinowskim, zainteresowała mnie także postać wielkiego pianisty i osobowości artystycznej profesora Piotra Palecznego, laureata i jurora Konkursu Chopinowskiego. Postanowiłam poświęcić temu artyście książkę i przybliżyć jego sylwetkę w świetle poglądów, osiągnięć muzycznych i wartości, w które wierzy jako człowiek i którymi kieruje się w swoich działaniach. Profesor jest powszechnie znany przede wszystkim ze swoich osiągnięć zawodowych, a więc konkursów, koncertów, nagrań, pracy pedagogicznej, organizacji wydarzeń muzycznych, stąd pewien zasób wiedzy stanowią wywiady i wypowiedzi prasowe, jakie ukazywały się na przestrzeni lat. Ze względu jednak na to, że na ogół realizowane były w związku z określonym wydarzeniem muzycznym, stanowią raczej jego omówienie i na nim się koncentrują a biogramy w leksykonach lub na stronach internetowych instytucji kultury wypunktowują jedynie powszechnie znane fakty i z natury swojej są skrótowe. Dostępny zbiór materiałów w niewystarczającym stopniu pozwalał więc poznać artystę, stąd pojawiła się potrzeba przygotowania książki, która dostarczyłaby spójnej, usystematyzowanej, udokumentowanej wiedzy, a także uwypukliłaby rolę osobowości profesora w kształtowaniu się linii jego kariery i osiągnięciu wysokiej pozycji zawodowej. Głównym założeniem tego opracowania było przedstawienie artysty i jego osiągnięć na tle wydarzeń, uwarunkowań i podejmowanych decyzji.

Książka Anety Teichman "Piotr Paleczny. Portret artysty", fot. Aneta Teichman

Jaką wiedzę o profesorze Piotrze Palecznym przekazuje książka?

        W pierwszej części zaprezentowałam osobowość profesora Piotra Palecznego z uwzględnieniem czynników, które oddziaływały na jej rozwój i kształt. Postawa życiowa, sposób myślenia i żywione uczucia tworzą spójny obraz uwydatniający jej złożoność i wielowymiarowość. Z założenia przedstawiana jest ona jako zjawisko poza schematami, ukazane w swojej otwartości, swobodzie i naturalności wyrazu. Omówiłam wpływ, jaki na jej kształt wywarli ludzie (zwłaszcza środowisko rodzinne oraz nauczyciele) i wydarzenia, a także osobiste dążenia i przekonania samego profesora. Pogłębieniem tego ujęcia jest spojrzenie na osiągnięcia artystyczne profesora, które są ekspresją osobowości w obszarze pianistyki, pedagogiki oraz przewodniczenia renomowanym inicjatywom muzycznym. W tym miejscu odniosłam się do przeobrażeń stylu pianistycznego, w których uwidocznia się jego dążenie ku najwyższym ideałom sztuki. Opisana została również metoda pedagogiczna profesora Palecznego, nacechowana indywidualnym doświadczeniem i poglądami wykazująca także związek ze stylem nauczania jego mistrza – profesora Jana Ekiera.

       Część druga to wspomnienia artysty, które sięgają wczesnych lat dziecięcych, obejmują kolejne etapy życia, również lata bieżące. Rozległość doświadczenia wyraża się jego uczestnictwem w prestiżowych wydarzeniach świata muzyki, w zaangażowaniu w ważne dla polskiej kultury przedsięwzięcia artystyczne, w dążeniu do realizacji wzniosłych wartości, satysfakcji z realizowanych działań i w wysiłku zwieńczonym sukcesem. Profesor opowiada o swoim domu rodzinnym, edukacji pianistycznej w Rybniku, studiach w Warszawie, o ulubionym repertuarze, rozwoju międzynarodowej kariery pianistycznej i zasadach jej budowania, pułapkach i zagrożeniach czyhających na młodych muzyków oraz o możliwościach, które mogą stać się ich udziałem. Dzieli się również swoimi spostrzeżeniami z zakresu pedagogiki oraz doświadczeniami związanymi z pełnieniem funkcji dyrektora artystycznego Międzynarodowego Festiwalu Chopinowskiego w Dusznikach-Zdroju i Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy.

       W części trzeciej zawarte zostały refleksje, którymi podzielili się przyjaciele i uczniowie profesora. Z nimi spotykał się na scenie koncertowej, w studio nagraniowym, w klasie lekcyjnej. Byli oni i nadal są świadkami i towarzyszami Jego drogi artystycznej i osobistej.

       Książka została wydana nakładem Polihymnii. Jej recenzentami byli prof. prof. Marcin Gmys i Waldemar Wojtal oraz Pan Janusz Olejniczak. Jestem bardzo wdzięczna Maestro Krystianowi Zimermanowi za Przedmowę a profesorowi Piotrowi Palecznemu za zaufanie. Premiera książki odbyła się 2 sierpnia br. podczas Międzynarodowego Festiwalu Chopinowskiego w Dusznikach-Zdroju.

Bardzo dziękuję za rozmowę. Mam nadzieję, że w kolejnej rozmowie przybliżymy czytelnikom działalność Fundacji Pianistyki Polskiej i przebieg Ogólnopolskiego Konkursu Pianistycznego im. Adama Harasiewicza w Warszawie.

    Ja także  bardzo dziękuję. Do zobaczenia.

Zofia Stopińska