Tuż przed inauguracją 58. Muzycznego Festiwalu w Łańcucie odbył się świetny koncert w Filharmonii Podkarpackiej im. Artura Malawskiego w Rzeszowie. Solistą był wspaniały mistrz smyczka Janusz Wawrowski, który grał na skrzypcach zbudowanych przez Antonio Stradivariego w 1685 roku, a Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii Podkarpackiej dyrygował mistrz batuty Marek Pijarowski. Kiedy w zapowiedzi koncertu użyłam słowa mistrzowie, jeden z czytelników – znakomity polski śpiewak, słusznie zwrócił mi uwagę, że powinnam podnieść kategorię i zamienić słowo mistrzowie na arcymistrzowie.
Gorąco były oklaskiwane, świetnie wykonane utwory na orkiestrę, które stanowiły ramy wieczoru: Uwertura do opery „Włoszka w Algierze” Gioacchino Rossiniego i I Symfonia c-moll op. 68 Johannesa Brahmsa, ale prawdziwą burzą oklasków nagrodzona została Symfonia hiszpańska d-moll op. 21 Eduarda Lalo, w której partie solowe rewelacyjnie wykonał Janusz Wawrowski. Ogromną przyjemność sprawiało słuchanie wspaniałej kreacji tego dzieła przez solistę i czujnie towarzyszącą mu Orkiestrę pod batutą Marka Pijarowskiego. Owacja po zakończeniu trwała kilka minut i wiadomo było, że publiczność w ten sposób domaga się bisu. Janusz Wawrowski zagrał nam Bacha, a przed wykonaniem powiedział, że skrzypce, na których ma szczęście grać, i największy twórca epoki baroku urodzili się w tym samym roku. 10 maja w Filharmonii Podkarpackiej przeżyliśmy wieczór pełen wrażeń i wzruszeń.
Udało mi się umówić i zarejestrować rozmowę z Panem Januszem Wawrowskim. Cieszę się, że mogę ją polecić Państwa uwadze.
Zofia Stopińska: Proponuję, abyśmy rozpoczęli naszą rozmowę od programu, bo wielu melomanów słusznie uważa Symfonię hiszpańską d-moll op. 21 Eduarda Lalo za jeden z najpiękniejszych utworów, ale nie wiem, czy słusznie mówi się o tym arcydziele, że jest łatwe (śmiech).
Janusz Wawrowski: Można tylko powiedzieć, że jest to dzieło łatwiejsze w odbiorze. Jako nastolatek i student nie byłem wielkim fanem Symfonii hiszpańskiej, a mogę się nawet przyznać, że utwór mi się nie podobał.
Kilka lat później poproszono mnie, żebym go zagrał i dopiero wtedy zaczął mi się podobać, stąd włączyłem go do repertuaru. Ostatnio przez parę lat go nie grałem i jak teraz zacząłem go ćwiczyć - to odkryłem w nim coś niesamowitego. To, co mi się kiedyś wydawało się jego ułomnością - sposoby orkiestracji przez Lalo, teraz okazało się bardzo ciekawymi „smaczkami” i grając go, próbuję wyeksponować elementy muzyki ludowej, regionalnej hiszpańskiej. Jest to rzeczywiście perełka i można powiedzieć, że każda część, a jest ich aż pięć - jest inna. Dla skrzypka jest to tak naprawdę pięć oddzielnych utworów, które ja odbieram jako pięć oddzielnych tańców tworzących coś w rodzaju suity. Kojarzy mi się momentami ten utwór z muzyką filmową i z Fantazją szkocką Maxa Brucha, która składa się z czterech części nawiązujących do tematów szkockich.
Symfonia hiszpańska jest efektowna i w każdej części jest melodia, która musi zostać w uszach słuchacza.
Chyba po raz pierwszy w Filharmonii Podkarpackiej będzie Pan grał na skrzypcach, które zostały wykonane przez Antonio Stradivariego w 1685 roku. Miałam szczęście słuchać Pana recitalu wykonanego na tym instrumencie, a było to podczas ubiegłorocznych Międzynarodowych Kursów Muzycznych w Łańcucie.
- Tak, gram na tych skrzypcach dokładnie od maja ubiegłego roku.
W ubiegłym roku w sali balowej łańcuckiego zamku ten Stradivarius zachwycał pięknym dźwiękiem, ale jak mi Pan wówczas opowiadał, to były skrzypce, na których grano mało. Czy po roku coś się zmieniło?
- Na tym egzemplarzu prawie w ogóle nie grano, a skrzypce zachowują się jak żywy organizm. W przypadku instrumentu najwyższej klasy, zbudowanego przez genialnego lutnika - jeszcze bardziej to słychać.
Te skrzypce przez kilkadziesiąt lat w zasadzie milczały – grano na nich raz na rok przez chwilę, a to zdecydowanie za mało, aby utrzymać jego brzmienie u szczytu możliwości. Lutnicy szacowali, że te skrzypce potrzebują co najmniej dwa albo trzy lata, żeby wszystkie elementy, z których zostały zbudowane, powróciły do swoich maksymalnych właściwości drganiowych.
Czuję to, chociaż można powiedzieć, że przez cały czas ja także się uczę na nich grać.Już gram inaczej, niż grałem rok temu.Instrument powoli się otwiera i znosi coraz więcej, można użyć większej siły, więcej oparcia i zawrzeć w dźwięku więcej przestrzeni. Jest to nie tylko moje zdanie, ale także słuchaczy, koleżanek i kolegów, którzy słyszeli „Polonię” w czerwcu ubiegłego roku i teraz.
Ja to także czuję i mogę powiedzieć, że uczymy się siebie nawzajem.
Współpracuje Pan z międzynarodową wytwórnią fonograficzną Warner Music w ramach wieloletniego kontraktu. Efektem tej współpracy jest kilka płyt, a najnowsza ukazała się niedawno i podczas nagrań już miał Pan do dyspozycji Stradivariusa.
- Płyta została zatytułowana „Hidden Violin”, czyli „Ukryte skrzypce” albo „Wydobyte skrzypce z zapomnienia”. Instrument był do tej pory artefaktem (zabytkiem rodzinnym) włoskiej dynastii Rattinich. Pan Luciano Rattini, jego prawowity właściciel i nestor rodu, zdecydował się sprzedać instrument wyłącznie dlatego, że trafi on do Polski. Pan Rattini znając historię Polski wiedział, że kiedyś mieliśmy dużo instrumentów Stadivariego, które w wyniku perturbacji historycznych zostały zagubione lub rozkradzione. Chciał mieć swój wkład w odbudowanie historii naszego kraju i zależało mu bardzo, aby na tym Stradivariusie grał polski wirtuoz, który, wyposażony w instrument tej klasy, mógłby godnie reprezentować Polskę na największych scenach świata.
Można powiedzieć, że ta płyta powstała w spontaniczny sposób, a często się zdarza, że te spontaniczne działania wychodzą najlepiej. Płyta „Hidden Violin” otrzymała Fryderyka i bardzo dużo dobrych recenzji zarówno z kraju jak i ze świata. Od marca album ten jest bowiem dostępny na całym świecie.
Wybrałem na ten krążek najciekawsze, moim zdaniem, polskie miniatury - od kompozycji Henryka Wieniawskiego aż po utwory Witolda Lutosławskiego, czyli po czasy prawie nam współczesne. Moje propozycje konsultowałem z pianistą Jose Gallardo, z którym już od kilku lat współpracuję i nagrywam. Jest to fantastyczny pianista, który uwielbia polską muzykę, a przede wszystkim utwory Henryka Wieniawskiego. Jose, występujący na co dzień z orkiestrami - mający w repertuarze dzieła takich twórców - jak Brahms, Poulenc czy Faure, uwielbia grać ze skrzypkiem także utwory Henryka Wieniawskiego i to się czuje w trakcie gry.
To ciekawe jak oberek, kujawiak czy polonez zabrzmiały z towarzyszeniem artysty, który jest Argentyńczykiem.W jego krwi płynie tango, a przez to z pewnością inaczej czuje rytmy polskich tańców.
Okazuje się, że aspekt ludowości muzyki potrafi być zaskakująco podobny. Tę płytę nagraliśmy w półtorej doby. Wyglądało to tak, jakbyśmy weszli do studia, aby pobawić się muzyką. Kujawiaka nagraliśmy prawie a vista.
Żartowaliśmy, bo nagrania odbywały się w czasie największych upałów w Warszawie w lipcu 2018, z kolei naszą poprzednią płytę „Aurorę” , nagrywaliśmy tu zimą podczas rekordowo niskich temperatur. Jose przyjechał w styczniu, Warszawa była zasypana śniegiem i termometry wskazywały minus 20 stopni Celsjusza.
Uśmiechał się - mówiąc: „Zawsze jak z tobą nagrywam w Warszawie, panują ekstremalne warunki”.
Obie płyty są znakomite i pewnie z wytwórnią Warner Music planujecie następne nagrania.
- Owszem, są dalsze plany. Następna płyta będzie prawdopodobnie nagrana z jedną z londyńskich orkiestr, a znajdą się na niej: I Koncert skrzypcowy Karola Szymanowskiego oraz Koncert skrzypcowy Ludomira Różyckiego, który jest moim odkryciem, wykonywałem go w zeszłym roku podczas festiwalu „Chopin i jego Europa” z Sinfonią Varsovią i z maestro Grzegorzem Nowakiem. To bardzo ciekawy koncert, utrzymany w stylu muzyki filmowej, amerykańsko-rachmaninowskiej z lat czterdziestych ubiegłego stulecia. Ostatnie nuty tego dzieła zostały zapisane ręką Różyckiego w 1944 roku. Powstanie Warszawskie nie pozwoliło kompozytorowi na ukończenie dzieła i później już do niego nigdy nie powrócił. Po ponad 70 latach udało się zrekonstruować brakujące fragmenty orkiestracji i bardzo się cieszę, że dzieło zostanie nagrane. Jestem teraz na etapie szukania sponsorów, aby zamknąć budżet związany z wydaniem płyty z orkiestrą, bo jest to dość kosztowne przedsięwzięcie.
Ma Pan z pewnością jeszcze dużo planów związanych z muzyką polską.
- Chciałbym nagrać Koncert skrzypcowy Mieczysława Karłowicza, niedawno odnaleziony Koncert skrzypcowy Karola Lipińskiego, który miałem okazję wykonać w Rzeszowie, II Koncert Karola Szymanowskiego i II Koncert Emila Młynarskiego. Zawsze staram się w planach nagraniowych łączyć muzykę polską, która jest mniej znana, z tzw. hitami. Większość ludzi lubi kupować płyty z utworami, które znają. Liczę na to, że jak ktoś kupi płytę ze znanym wszystkim melomanom Koncertem skrzypcowym Jeana Sibeliusa, to przy okazji zainteresuje się Koncertem skrzypcowym Mieczysława Karłowicza. Niestety, ten przepiękny utwór poza granicami Polski jest prawie nie znany.
Wymienione przez Pana koncerty skrzypcowe zostały nagrane przez świetnych polskich skrzypków, ale były dostępne jedynie w Polsce. Dzięki wytwórni Warner Music znajdą się na całym świecie.
- Nagrania ze słynnymi zespołami zagranicznymi także pomogą w promocji polskiej muzyki.
Chcę jeszcze zapytać o działalność założonej przez Pana orkiestry kameralnej Warsaw Players.
- Mówiąc językiem nowoczesnym, jesteśmy zespołem freelancerskim, ale prawdopodobnie będziemy mieli swój sezon na Zamku Królewskim, który od początku związany był z instrumentem - odbyły się tam wystawy polskiego Stradivariusa i tam nadano mu imię POLONIA.
Dyrekcja Zamku Królewskiego i osoby zajmujące się muzyką pragną zorganizować tam cykl koncertów z udziałem Stradivariusa, na którym gram, a także w przyszłości zapraszać artystów z całego świata, którzy również grają na Stradivariusach. Jest szansa, że odbędzie się cykl czterech prestiżowych koncertów w ciągu roku, co dałoby nam regularność występów w Warszawie. Oprócz tego mamy jeszcze zaproszenia, m.in. teraz otrzymaliśmy zaproszenie od pana Zygmunta Krauzego na prestiżowy festiwal „Muzyczne Ogrody”, gdzie wykonamy bardzo interesujące utwory Wajnberga, Karłowicza i Piazzolli. Podobnych zaproszeń jest więcej i chętnie w nich uczestniczymy.
Warsaw Players tworzą młodzi muzycy, w większości studenci, którzy później znajdują pracę w różnych miejscach na świecie i ten zespół jest dla nich czymś w rodzaju kursów mistrzowskich. Razem zdobywamy doświadczenia, oni uczą się zarówno ode mnie, jak i od siebie, a później „idą” do swych wymarzonych zespołów.
Wielu młodszych muzyków czeka w kolejce i chętnie uzupełnia skład tej orkiestry.
- Oczywiście, że tak się dzieje, ale przez cały czas wspólna praca i koncerty sprawiają nam dużo radości z wykonywania dobrej muzyki i mam nadzieję, że ta idea będzie się rozwijać.
Przez pewien czas był Pan dyrektorem festiwalu „Muzyka na szczytach”, a od 2011 roku kontynuuje Pan to swoje dzieło pod nazwą „Muzyczne przestrzenie”.
- Tak, ten Festiwal odbywa się we wrześniu i październiku głównie w moim rodzinnym Koninie i różnych miastach Wielkopolski. Można powiedzieć, że podczas tego festiwalu spotykamy się, żeby zagrać wspólnie utwory kameralne, ale nie są to tylko hity światowej literatury, a przede wszystkim zapomniane polskie arcydzieła muzyki kameralnej. Na festiwalu „Muzyczne przestrzenie” występował także zespół Warsaw Players, były też pisane utwory na zamówienie tego festiwalu – na przykład skrzypek i kompozytor Marcin Markowicz napisał Koncert skrzypcowy dla mnie i orkiestry Warsaw Players, czy Norbert Palej, kompozytor kanadyjski, który tworzył dla nas wcześniej.
Festiwal jest dość skromny i kameralny, ale żyje i rozwija się. Zawsze wspierają nas przede wszystkim władze Konina – miasta, w którym się urodziłem. Doceniają, że organizuję wartościową imprezę i zapraszam bardzo dobrych wykonawców. Jedynym mankamentem jest fakt, że jesteśmy skazani na sale domów kultury, w których nie ma dobrej akustyki, albo koncerty odbywają się w kościołach, w których często jest bardzo gorąco lub zimno. Bardzo żałuję, że w moim rodzinnym Koninie, gdzie jest wspaniała szkoła muzyczna, w której wykształciło się wielu wybitnych muzyków, m.in. Jan Kaczmarek, Dariusz Przybylski, Łukasz Kuropaczewski i jest wielu melomanów, którzy zawsze tłumnie przychodzą na koncerty muzyki klasycznej, brakuje dobrej sali koncertowej, w której mogą się odbywać koncerty.
Wiem, że niektórzy kompozytorzy piszą utwory z myślą o Panu.
- Współpraca z kompozytorami bardzo mnie interesuje i inspiruje. Najlepszym przykładem są wymienione już koncerty skrzypcowe Norberta Paleja i Marcina Markowicza, które są bardzo ciekawe i oryginalne. Odkryliśmy także Concertino na skrzypce i smyczki Mieczysława Wajnberga.
Brakuje nowych koncertów na skrzypce ze smyczkami, a myślę, że smyczki są dosyć ciekawym instrumentarium do wykorzystania. Można stosować dużo ciekawych efektów dźwiękowych, a także nawet odgłosów.
Bardzo bym chciał kontynuować współpracę z żyjącymi współcześnie kompozytorami i brać udział we współtworzeniu nowych dzieł skrzypcowych, dzielić się moją wiedzą i doświadczeniami.
W historii muzyki zdarzało się to dość często, a najlepszym przykładem była współpraca dwóch wspaniałych polskich artystów Karola Szymanowskiego i Pawła Kochańskiego.
- Marzy mi się taka współpraca, instrumenty smyczkowe mają wiele niewykorzystanych do tej pory przestrzeni. Myślę o połączniu smyczków z elektroniką, bardzo mnie inspiruje to, co się dzieje w muzyce filmowej – na przykład Hansa Zimmera. Doszukuję się w muzyce filmowej analogii z operą.
Opera kiedyś przyciągała rzesze wielbicieli, a melodie arii były nucone przez wielbicieli tego gatunku. Sądzę, że dzisiaj podobną rolę pełni muzyka filmowa, która jest pisana fantastycznie i często są to kompozycje na bardzo wysokim poziomie.
Nigdy nie próbował Pan sam komponować w tym stylu albo aranżować melodii napisanych na potrzeby filmu?
- Wie Pani, że myślałem o tym. Może spróbuję aranżować fantazje albo robić tak jak kiedyś Wieniawski czy Paganini, którzy pisali fantazje na podstawie oper, a ja chcę wykorzystać muzykę filmową.
To by było bardzo ciekawe. Do końca maja już niedaleko, czerwiec szybko minie i myślę, że w lipcu przyjedzie Pan do Łańcuta na 45. Międzynarodowe Kursy Muzyczne im. Zenona Brzewskiego.
- Niestety, w tym roku, po raz pierwszy od wielu lat, nie będzie mnie na Kursach w Łańcucie. Ze względu na nadmiar obowiązków, niestety nie dam rady przyjechać.
Całe szczęście, że nie odłożyłam rozmowy z Panem na lipiec. Mam nadzieję, że wyjedzie Pan zadowolony ze współpracy z naszą Orkiestrą.
- Cieszę się, że jestem w Rzeszowie teraz i gram Symfonię hiszpańską Eduarda Lalo, bo bardzo lubię pracować z tym zespołem. Atmosfera jest przesympatyczna, Orkiestra jest bardzo wrażliwa i słuchająca także solisty. O występie pod batutą maestro Marka Pijarowskiego marzyłem od dawna, jest to pierwsza okazja naszej wzajemnej współpracy. Jestem zachwycony i zauroczony Jego muzykalnością i podejściem do akompaniamentu. Niewielu dyrygentów potrafi to robić z takim wyczuciem.
Z dr hab. Januszem Wawrowskim, wybitnym polskim skrzypkiem i pedagogiem rozmawiała Zofia Stopińska 10 maja 2019 r. w Filharmonii Podkarpackiej im. Artura Malawskiego w Rzeszowie
