Dla mnie najważniejsza jest pedagogika

         Proponuję tym razem rozmowę z prof. Waldemarem Wojtalem, wybitnym polskim pianistą i pedagogiem, zarejestrowaną po zakończeniu VI Międzynarodowego Podkarpackiego Konkursu Chopinowskiego, który odbył się od 10 do 12 marca w budynku najstarszej szkoły muzycznej w Rzeszowie – dzisiaj jest to Zespół Szkół Muzycznych nr 2 im. Wojciecha Kilara.
         Warto na wstępie przypomnieć, że pierwszy konkurs muzyczny w tej szkole odbył się w 1947 roku pod nazwą „Konkurs Młodych Talentów”, a laureatami byli ówcześni uczniowie szkoły:
- I miejsce zdobył Adam Harasiewicz – zwycięzca Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka. Chopina w Warszawie w 1955 roku;
- II miejsce – Wojciech Kilar – światowej sławy kompozytor i od 2003 roku patron ZSM nr 2 w Rzeszowie.
         W 1980 roku odbył się pierwszy, regionalny Dziecięcy Konkurs Chopinowski, który w kolejnych latach zataczał coraz to szersze kręgi i w tym roku odbyła się już VI edycja konkursu o randze międzynarodowej.
         Organizatorami Konkursu byli: Centrum Edukacji Artystycznej oraz Zespół Szkół Muzycznych nr 2 im. Wojciecha Kilara w Rzeszowie. Konkurs jest członkiem Alink-Argerich Foundation, a także jest wspierany przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina.
Decyzją Organizatorów VI edycja Konkursu odbyła się online.
Przesłane nagrania oceniało Jury w składzie: prof. Andrzej Jasiński, prof. Waldemar Wojtal, prof. Mariola Cieniawa i prof. Izabela Darska-Havasi.

         Podczas poprzedniej V edycji Międzynarodowego Podkarpackiego Konkursu Chopinowskiego był Pan także jurorem.

         - Tak, trzy lata temu byłem także członkiem jury i wspominam nadzwyczaj miło to wydarzenie i jego dobrą, niezwykłą atmosferę. To jest bardzo ważne, ale najważniejszy jest oczywiście poziom konkursu. Byłem bardzo zaskoczony wysokim poziomem wykonań i sprawiło mi to olbrzymią satysfakcję.
Ubolewam, że tym razem nie można było przeprowadzić konkursu w warunkach realnych, tylko trzeba było bazować na nagraniach.

          Można także znaleźć pozytywną stronę tego międzynarodowego wydarzenia. Być może nie wszyscy mogliby przyjechać, z powodu toczącej się niedaleko wojny, a mogli przesłać nagrania

          - Ma pani rację, ale sądzę też, że nie wszystkim udało się te nagrania zrobić z powodu sytuacji, jaka panuje obecnie i żal, że nie ma publiczności, że uczestnicy nie mogą się nawzajem posłuchać, nie mogą bezpośrednio skonfrontować swoich umiejętności. Podczas przesłuchań wszystkie nagrania były transmitowane w Internecie, ale nagranie nie daje pełni obrazu. Przyczyny są proste – nagrania są dokonywane na różnych instrumentach i różnym sprzętem. Jest to także wielkie wyzwanie dla jurorów, bo my musimy sobie wyobrazić, jakby to brzmiało, gdyby wykonawca znalazł się w sali koncertowej.
           W poprzedniej edycji do Rzeszowa przyjechało 67 uczestników, a na tegoroczny konkurs przysłano 66 nagrań - to tak czy siak sporo.
Najmniej liczna była druga grupa, czyli jeszcze dzieci w wieku 13 – 14 lat, cieszy natomiast, że zgłosiło się dużo uczestników w grupach starszych. Im starsza grupa, tym poziom wymagań rośnie i zwykle mniej zgłoszeń się pojawia. Chcę jeszcze powiedzieć, że tym razem w grupach starszych poziom był naprawdę wysoki, co zresztą odzwierciedlają nagrody i sporo nagród przyznaliśmy ex aequo.

           Ten konkurs jest monograficzny, czy zdaniem Pana jest trudniejszy od innych, w których wykonywane są utwory różnych kompozytorów, bo według mnie jest trudniejszy.

            - Na pewno ma pani rację, ale na taki konkurs przyjeżdżają osoby, którym bliska jest muzyka patrona, czyli w tym przypadku muzyka Fryderyka Chopina. Jeżeli ktoś czuje tę wrażliwość i jest w stanie przekazać całą gamę różnego typu odcieni emocjonalnych właściwych tej muzyce, to na pewno czuje się w tym repertuarze świetnie, natomiast jeśli ktoś woli poruszać się w ramach klasycznych, to na ten konkurs nie przyjedzie.
           Jest to trudny konkurs zarówno dla uczestników, jak i dla oceniających, szczególnie w przypadku najmłodszych uczestników, mamy do czynienia z bardzo krótkim programem. Wtedy zazwyczaj słuchamy tylko dwóch utworów, które są z założenia kontrastujące, ale w przypadku poczatkujących pianistów, trudno mówić o rzeczywistym kontraście. Niełatwo też stwierdzić, jak dalece predyspozycje zarówno do wykonywania muzyki Chopina, jak i czysto pianistyczne są udziałem tych młodych muzyków. Stąd życie to weryfikuje i nie wszyscy, którzy są w tej chwili dostrzeżeni, zostaną na estradzie. Część z nich z pewnością się wykruszy, ale było kilka takich talentów, które na pewno znajdą miejsce na estradzie i jeszcze nieraz o nich usłyszymy.

           Na podstawie tego, co Pan Profesor powiedział, sądzę, że poziom tegorocznej edycji był w sumie dobry.

           - Absolutnie tak, o czym świadczą właśnie wspomniane już nagrody ex aequo. Mieliśmy kłopot, jak docenić tych młodych artystów nie krzywdząc nikogo, ponieważ każdy z nagrodzonych reprezentuje jakieś walory, które warte są zauważenia. Bardzo trudno jest docenić, czy sprawność techniczna jest bardziej w cenie i należy ją promować bardziej niż, na przykład, wrażliwość na kolor dźwięku albo umiejętność kształtowania formy muzycznej.
           Różne są aspekty, które wpływają na wysokość oceny, ale ta ocena jest wypadkową ocen wszystkich jurorów. Spojrzenia są różne, ale nie było odstępstw i w większości przypadków głosowaliśmy bardzo podobnie. Pracowaliśmy w bardzo życzliwej atmosferze.

           Nasze spotkanie jest okazją, aby porozmawiać o Pana działalności artystycznej i pedagogicznej. Szukałam informacji o Panu w różnych źródłach, a z tego, co znalazłam, wynika, że szkołę muzyczną II stopnia ukończył Pan w Gdańsku, a później uzyskał Pan dyplom z wyróżnieniem w gdańskiej Akademii Muzycznej im. Stanisław Moniuszki w klasie prof. Zbigniewa Śliwińskiego. Czy wszystko, co związane z muzyką, zaczęło się w Gdańsku?

           - Nie, bo jestem z urodzenia Wielkopolaninem i prawie całą średnią szkołę uczyłem się w Poznaniu i na ostatni rok przeniosłem się do Gdańska do prof. Zbigniewa Śliwińskiego, wiedząc, jak dalece jest profesjonalnym pedagogiem i marząc o tym, żeby uczyć się w Jego klasie. Profesor zdecydował, że może się mną zaopiekować już w ostatniej klasie szkoły średniej (stąd rok średniej szkoły w Gdańsku) i później studia.
           Po studiach otrzymałem stypendium i odbyłem studia podyplomowe w Paryżu u Vlado Perlemutera oraz Suzanne Roche, później powróciłem do Gdańska. Może nie jest trafne spostrzeżenie, że cała moja działalność jest skupiona wokół Gdańska. To, co jest najważniejsze dla mnie, to nie tyle region, ile zakres działalności. Dla mnie najważniejsza jest pedagogika. Od wczesnej młodości marzyłem o tym, żeby pracować z młodymi ludźmi i wspólnie z nimi odkrywać piękno w muzyce. To mi się udaje zarówno na poziomie akademickim, jak i średnich szkół. Był czas, ze pracowałem też poza Gdańskiem, bo przez dziesięć lat prowadziłem także zajęcia w Akademii Sztuki w Szczecinie.
           Dla mnie najważniejszy jest kontakt z młodością, bo dzięki pracy z młodymi studentami, także się uczę. To nie jest proces jednostronny. Dzięki pracy z młodymi, udaje mi się zachować wrażliwość i sprawność intelektualną.
           To za każdym razem jest wielkie wyzwanie, bo bardzo ważne jest, kto przychodzi na studia, ale jeszcze ważniejsze jest, kto je kończy i otrzymuje dyplom. Im mniej można się było spodziewać, a osiągnięte zostały niespodziewane rezultaty, tym większa moja radość.

           Wykształcił Pan wielu pianistów i większość z nich pracuje w zawodzie.

            - Tak, to jest bardzo ważne i bardzo dużo osób pracuje też na uczelni, zarówno w Katedrze Fortepianu, jak i w Katedrze Kameralistyki. Mam tę satysfakcję, że mogą i chcą się dalej rozwijać, a otoczenie akceptuje ich pracę. Wielu moich wychowanków z sukcesami uczestniczyło w licznych międzynarodowych konkursach pianistycznych i koncertują, ciesząc się uznaniem publiczności.

           Pan także jest laureatem znaczących konkursów i długo prowadził działalność artystyczną. Koncertował Pan z powodzeniem w Polsce i za granicą, m.in. w Bułgarii, Francji, Niemczech, Słowacji, Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Włoszech i Ukrainie.

           - Tak, ale to nigdy nie było pierwszoplanowe w moich zainteresowaniach. To prawda, że komunikowanie się z publicznością sprawia wielką przyjemność.
Dla mnie element nieodwracalności jest ograniczający. Wiadomo, że to jest ten moment, kiedy trzeba wyjść, zagrać i sprawa zostaje zamknięta. Natomiast w pracy pedagogicznej to jest proces, który dotyczy co najmniej dwóch osób. Mało tego, to dotyczy też utworu, nad którym pracujemy – oczywiście, że w pracy wykonawcy to także ma miejsce, bo wystarczy posłuchać nagrań tych samych utworów, nagranych w różnym okresie życia wykonawcy i zauważymy, że one są różne. Jednak to jest zawsze robione w pojedynkę, a wspólny kontakt i świadomość, że można komuś pomóc, jest czymś, co dla mnie jest najważniejsze.
Powodzenie na estradzie daje ogromną satysfakcję i wzruszenie, ale w moim wypadku pedagogika jest bardzo świadomym wyborem.

          Dla wszystkich młodych pianistów, którzy marzą o karierze estradowej, udział w konkursach jest niezbędny, bo niewielu jest artystów, którzy zrobili kariery bez udziału w konkursach.

          - Zgadzam się z pani opinią, chociaż wolałbym, żeby było inaczej. Zdarza mi się być też po drugiej stronie tej bariery, czyli pełnić rolę recenzenta czy jurora i wiem, jak wiele czynników wpływa na odbiór wykonania, od czego to dokładnie zależy. Często od pory występu, że gra się rano, a nie popołudniu, gra się w otoczeniu określonych artystów, a innego dnia można by było zagrać w otoczeniu innych i to też wpływa na ocenę. Juror jest tylko człowiekiem i podlega różnym wpływom, chociaż stara się za wszelką cenę być maksymalnie obiektywny. Każdy z nas ocenia indywidualnie, lecz kryteria każdego z nas są jednak odmienne.
           Ocenianie innych jest bardzo odpowiedzialną pracą i miło jest, kiedy się kończy takie współzawodnictwo z poczuciem, że nie ma konfliktu pomiędzy werdyktem, a własnym poglądem na to wykonanie, ponieważ, jak już wspomniałem, werdykt jest sumą wszystkich ocen.

           Chcę jeszcze powrócić do pana działalności, ponieważ oprócz tego, że ma Pan swoją klasę, w przeszłości długo był Pan kierownikiem Katedry Fortepianu w Akademii Muzycznej w Gdańsku i dwukrotnie był Pan rektorem tej uczelni. Wiele czasu i energii musiał Pan poświęcić, bo przecież dzięki Pana staraniom Akademia Muzyczna przeniesiona została do nowej siedziby oraz zapoczątkował Pan budowę Sali koncertowej.

           - Rozmowę na ten temat zacznę od stwierdzenia, że nigdy nie przypuszczałem, że kiedykolwiek będę to stanowisko piastował. To zawsze było bardzo dalekie od moich zainteresowań.
Przede mną funkcję rektora pełnił prof. Roman Suchecki, świetny wiolonczelista i wspaniały człowiek, który darzył mnie przyjaźnią.
Pamiętam, że kiedyś wieczorem zatelefonował do mnie i poprosił, czy mogę mu pomóc, pełniąc funkcję prorektora do spraw nauki. Pomyślałem, że jeżeli ktoś w ten sposób ze mną rozmawia, to ja powinienem pomóc i zdecydowałem się podjąć to wyzwanie.
            Zapewne pani też należy do takiego grona ludzi, którzy jeżeli się decydują i biorą za coś, to chcą to zrobić najlepiej, jak potrafią. Tak też było w moim przypadku. Było wielkie wyzwanie przed społecznością akademicką, ponieważ pracowaliśmy w bardzo złych warunkach, od lat walczyliśmy o nową siedzibę i trzeba było to zrobić. Starałem się to zrobić, ale muszę bardzo wyraźnie podkreślić, że nie była to zasługa jednej osoby, ale całej grupy ludzi, którzy pomagali mi bardzo intensywnie, wspierali i w rezultacie udało się.
            Pierwszy etap, który jest najważniejszy, to zaplecze lokalowe, które udało się zorganizować. Natomiast cała reszta, czyli stworzenie takiej atmosfery twórczej pracy, która jest otwarta na kreację wszystkiego, co nowe, wartościowe – to jest proces, którego jedno pokolenie nie dokona.
To trwa. Ja jestem przekonany, że to się uda i bardzo wierzę we wszystkich młodych ludzi, którzy na uczelni zostają, licząc na to, że oni też będą traktować tę szkołę jako swój dom – tak jak dla mnie to zawsze był mój dom. Wierzę, że ta uczelnia będzie rozkwitać dalej.
            Chcę jeszcze podkreślić, że kierowałem Akademią Muzyczną w Gdańsku w dobrym czasie, bo był to czas przemian. Wtedy wszyscy byli pełni entuzjazmu i wiary w to, że będzie lepiej, że musi się to wszystko udać. Na swojej drodze spotkałem wiele osób – nie tylko ze społeczności naszej akademii, ale z władz miasta, ze środowiska Gdańska i nie tylko – życzliwych i utożsamiających się z tym sukcesem, który uczelnia mogła zrealizować, a który był sukcesem całego ośrodka, jakim jest Gdańsk i Trójmiasto. To był naprawdę fantastyczny czas.
            Z dużym wzruszeniem wspominam spotkanie z Ministrem Obrony, ponieważ ten obiekt był własnością MON-u. Kiedy zadzwoniłem do Warszawy w sprawie potwierdzenia terminu, okazało się, że spotkam się z ministrem Zbigniewem Okońskim, z którym razem kończyliśmy szkołę muzyczną.
Jak podpisywałem umowy notarialne, podczas przekazywania tych obiektów, to zastanawiałem się, na jakie ogromne sumy to wszystko opiewa, ale wszystko jest obecnie skupione w jednym miejscu i młodzież ma dobre warunki do pracy. Jeszcze są w planach kolejne rozbudowy, bo uczelnia się rozwija, powstają nowe kierunki i nawet tak duży obiekt też nie wystarcza.

            Wracając na zakończenie do tegorocznego VI Międzynarodowego Podkarpackiego Konkursu Chopinowskiego, zapytam jeszcze, czy organizatorzy stworzyli jurorom dobre warunki pracy?

            - Znakomite. Twierdzę, że atmosfera w tej szkole jest fantastyczna. Nie budynek jest elementem spajającym, tylko ludzkie serca i entuzjazm ludzi. Jestem pełen podziwu zarówno dla organizacji, jak i samej idei konkursu. Twierdzę, że konkurs się rozwija i jest uznawany nie tylko w Polsce jako ważny.
             Zaistniała sytuacja troszkę ograniczyła możliwości, ale kiedy wszystko już powróci do normy, Międzynarodowy Podkarpacki Konkurs Chopinowski będzie się rozrastał i stanie się jednym z najważniejszych konkursów chopinowskich dla młodzieży.

             Na stronie internetowej konkursu mogą Państwo posłuchać występów laureatów wszystkich kategorii wiekowych tegorocznej edycji. Gratulujemy wszystkim uczestnikom.
Panie Profesorze, bardzo dziękuję za spotkanie i poświęcony mi czas.

             - Miło mi było z panią porozmawiać i również bardzo dziękuję za spotkanie.

 Zofia Stopińska